Wiosenne świętowanie. Zwyczaje nie tylko świąteczne

Czas wielkanocny 

Najważniejsze obchody Wielkiego Tygodnia skupiają się podczas Triduum Paschalnego, zamykającego okres Wielkiego Postu. Należą do niego Wielki Czwartek, Wielki Piątek i Wielka Sobota.

Wielkie dni w Wielkim Tygodniu

Wielki Czwartek to święto obchodzone na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy – paschalnego posiłku spożywanego przez Jezusa z apostołami w przeddzień Jego śmierci. To moment ustanowienia sakramentu Eucharystii oraz kapłaństwa. Podczas wieczerzy Chrystus zapowiada swoją śmierć, dzieli się z apostołami chlebem i winem, obmywa im nogi i ujawnia zdradzieckie zamiary Judasza.

Charakterystycznym obrzędem wielkoczwartkowym jest obmywanie nóg ubogim. Gest ten jest symbolem pokory, miłości bliźniego i równości wszystkich ludzi wobec Boga. Po zakończeniu wieczornej mszy Najświętszy Sakrament przenosi się do kaplicy adoracji, do tzw. ciemnicy. Tabernakulum zostaje otwarte i puste. Z ołtarza zdejmowany jest mszał, świece, krzyż i obrus. Zamiera głos dzwonów.

Wielki Piątek to moment wielkiego smutku na znak męki i śmierci Jezusa. Wielu chrześcijan narzuca sobie w tym czasie ścisły post, a niektórzy całkowicie wstrzymują się od jedzenia. Niegdyś na znak żałoby zatrzymywano zegary, zasłaniano lustra, zachowywano powagę. Wielki Piątek to jedyny dzień w roku, w którym w kościołach nie odprawia się mszy świętych. W bocznych nawach odsłaniane są groby Pańskie.

Turki w Górze i Drobinie

Warto w tym czasie odwiedzić oddalone od siebie o 10 km miejscowości Górę i Drobin – obie w powiecie płockim, gdzie zachował się zwyczaj wystawiania straży grobowych, zwanych turkami wielkanocnymi. Najprawdopodobniej zwyczaj ten pojawił się w Polsce w XII wieku wraz z Zakonem Rycerskim Grobu Bożego w Jerozolimie. Zakon spopularyzował budowanie symbolicznych grobów Jezusa i wystawianie przy nich wartowników, ucharakteryzowanych na wzór rzymskich żołnierzy. Trudno jednak o jednoznaczne wyjaśnienie nazwy turki w tej tradycji oraz obecności orientalnych kostiumów, w które ubrani są wartownicy. Najbardziej rozpowszechniona teoria nawiązuje do zwycięskiej bitwy pod Wiedniem, kiedy do kraju powracały oddziały wojskowe ze zdobycznymi egzotycznymi ubiorami, bronią i jeńcami.

Ostatnim dniem Wielkiego Postu i Wielkiego Tygodnia jest Wielka Sobota. Tego dnia święcone są pokarmy spożywane podczas śniadania wielkanocnego. Obecnie ceremonia ta odbywa się w kościołach. Niegdyś kosze z jedzeniem święcono pod miejscową kapliczką lub krzyżem, gdzie schodziła się cała wieś. Możni przyjmowali księdza w domach – kapłan kropił wodą święconą stoły zastawione suto potrawami przygotowanymi na Wielkanoc. W niektórych miejscowościach kultywowano ten zwyczaj do lat 60. XX wieku. Tak było na warszawskim Ursynowie, co wspominają najstarsi mieszkańcy wsi, które weszły w skład tej dzielnicy.

Jednym z nielicznych miejsc, gdzie przetrwała praktyka święcenia pokarmów w domach, jest Dąbrowa Chotomowska w powiecie legionowskim.

Barabanienie w Iłży

W Iłży Wielkanoc ogłaszana jest w wyjątkowy sposób. W noc poprzedzającą Wielką Niedzielę, ulicami miasta wędruje ośmiu bębniarzy z XVII-wiecznym barabanem. Ich trasa ma około 10 kilometrów. Kulminacja następuje o godzinie 5.45 przed kościołem farnym – wtedy odbywa się natężone barabanienie, symbolizujące pękanie skał zasłaniających grób Chrystusa.

Wielkanoc

Dzień Zmartwychwstania Pańskiego to największe i najstarsze chrześcijańskie święto. W pierwszych wiekach naszej ery było jedynym świętem wyznawców Chrystusa.

W tradycji Kościoła obchody wielkanocne wyrażają najważniejsze kanony wiary – odkupienie, zbawienie, nieśmiertelność duszy i życie wieczne. Rano odbywa się Rezurekcja – uroczysta msza święta połączona z procesją z Przenajświętszym Sakramentem wyniesionym z grobu Pańskiego.

W domach, w gronie rodzinnym spożywane jest śniadanie, podczas którego bliscy dzielą się jajkiem i innymi pokarmami święconymi w Wielką Sobotę oraz składają sobie życzenia.

Śmigus-dyngus

Drugi dzień świąt wielkanocnych to tzw. lany poniedziałek albo śmigus-dyngus. Śmigus znaczy bić – smagać zielonymi gałązkami, a dyngus – wykupywać, co wiąże się z wesołą kwestą młodych chłopców chodzących od domu do domu z traczykiem, barankiem lub z kurkiem dyngusowym (żywym kogutem). Chodzenie po dyngusie wiązało się z zalotami, oblewaniem dziewcząt wodą, wypraszaniem darów wielkanocnych.

Obchody dni gospodarskich

Dni świętych Wojciecha, Jerzego i Marka, trwające od 23 do 25 kwietnia, to ważny moment w gospodarskim życiu wsi – rozpoczynały bowiem sezon prac rolniczych. Na św. Wojciecha pieczono okrągły chleb (korowaj), z którym obchodzono pola, zakopując w rogach pozostałości ze święconki.

Na św. Jerzego zaczynano siać len i uroczyście wyganiano bydło na wypas. Bydło okadzano święconym zielem, rogi smarowano dziegciem lub czosnkiem, nad głowami zwierząt kreślono znak krzyża, obchodzono zwierzęta z obrazkiem św. Jerzego i wypowiadano zaklęcia ochronne.

Obchody dni gospodarskich kończył dzień św. Marka. Był to moment sadzenia ziemniaków. Po zakończonej pracy wszyscy spożywali przyniesiony przez gospodynię chleb z dodatkiem utartych kartofli.

Zielone Świątki

Święto Zesłania Ducha Świętego to tzw. Zielone Świątki. Jest świętem ruchomym, obchodzonym w niedzielę. W tym roku przypada 8 czerwca.

Według Dziejów Apostolskich, 50 dni po zmartwychwstaniu Chrystusa, na Marię i apostołów zebranych w Wieczerniku zstąpił Duch Święty, zsyłając na nich dary duchowe, zwane charyzmatami. To biblijne zdarzenie uznawane jest za dopełnienie objawienia Boga ludziom i za początek Kościoła. Symbolem tego święta są zielone gałęzie drzew i tatarak, którymi mai się domy, zagrody, kapliczki.

Święto to ma wyjątkowy przebieg na Urzeczu. Na doroczne obchody spływają galary, krypy, szkuty i baty z całego Urzecza i Warszawy. Każda łódź jest tradycyjnie umajona zielonymi gałązkami.

Uroczystość Trójcy Przenajświętszej

W następną niedzielę po Zielonych Świątkach obchodzona jest Uroczystość Trójcy Przenajświętszej – jedno z najważniejszych liturgicznych świąt.
Bóg w trzech osobach jest dogmatem wiary chrześcijańskiej, dla niej charakterystycznym. W tym dniu w Sanktuarium Trójcy Przenajświętszej i św. Anny w Prostyni odbywa się odpust. Jego nieodłącznym elementem są figurki małych kózek wykonane z ciasta.

Zwyczaj ten ma różne wytłumaczenia. Jeden z przekazów podaje, iż ich historia związana jest ze słynącą cudami figurą. Gdy na początku XVI wieku budowano w Prostyni pierwszy drewniany kościół, przyniosły ją tu fale powodzi. Płynącą w wezbranej rzece rzeźbę wypatrzyły pasące się na nadbużańskich łąkach kozy. Głośnym meczeniem zwróciły uwagę rybaków, którzy wyłowili figurę i umieścili ją w sanktuarium.

Inny przekaz mówi, że tradycja ta ma związek z prześladowaniem przez cara unitów podlaskich, którzy – nie mogąc oficjalnie przebywać w kościołach katolickich – stosowali różne wybiegi np. przybywali na odpust w Prostyni jako handlarze kóz.

Jeszcze inne wytłumaczenie wiąże się z herbem Półkozic rodu Prostyńskich.

Wiesław Raboszuk, wicemarszałek województwa mazowieckiego (klub KO)

– Wielkanoc to czas radości, rodzinnych spotkań i duchowej odnowy. Mazowsze, z jego bogatą kulturą i unikalnymi zwyczajami, pulsuje życiem również w tym okresie. Mazowiecki Szlak Tradycji – projekt realizowany przez samorząd województwa – tworzą nie tylko zabytki, miejsca związane z lokalnymi zwyczajami, ale przede wszystkim pasjonaci. Serdecznie zapraszam do poznawania walorów naszego regionu.