Niezmarnowana szansa

W listopadzie 1918 roku, po 123 latach nieobecności na mapach politycznych Europy, Polska odzyskała niepodległość.

Wywalczono ją czynem zbrojnym, słowem, siłą autorytetu i umiejętnościami dyplomatycznymi. Do tego potrzebny był dream team, czyli Piłsudski, Dmowski i Paderewski. Ludzie, których więcej dzieliło niż łączyło, ale połączyli siły dla sprawy najważniejszej.

Prof. Andrzej Chojnowski, historyk, tak charakteryzuje ówczesną sytuację: „Nasze elity były podzielone, niekiedy mocno skłócone, ale w listopadzie 1918 roku rozbieżności zapatrywań zeszły na czas jakiś na dalszy plan. (...) Dominujące formacje działały one wedle zasady faktycznego podziału ról. Piłsudski i jego zwolennicy tworzyli w kraju wojsko, aparat władzy politycznej, administracyjnej itp. Natomiast kierowana przez Romana Dmowskiego Narodowa Demokracja występowała w roli reprezentanta Polski na arenie międzynarodowej, starając się zyskać sympatię możnych tego świata dla polskich inicjatyw”.

I wojna światowa zakończyła się 11 listopada 1918 r. podpisaniem deklaracji w Compiegne. „Dla zwycięskich mocarstw nadszedł czas żmudnego kształtowania nowego porządku w Europie, a dla narodów wchodzących w skład wielonarodowych imperiów, jak Austro-Węgry i Rosja, okres realizacji swoich narodowych aspiracji. W Paryżu 18 stycznia 1919 r. rozpoczęły się obrady Konferencji Pokojowej, na której przyszłe państwo polskie reprezentowali Roman Dmowski i Ignacy Jan Paderewski. Tymczasem w kraju 7 października 1918 r. Rada Regencyjna ogłosiła orędzie do narodu, w którym proklamowała »niepodległość państwa obejmującego wszystkie ziemie polskie z dostępem do morza, z polityczną i gospodarczą wolnością, tudzież z terytorialną nienaruszalnością«.

11 listopada 1918 r. Rada przekazała przybyłemu z Magdeburga do Warszawy Józefowi Piłsudskiemu władzę wojskową, a 14 listopada – pełnię władzy politycznej”.

W najważniejszych gabinetach

W styczniu 1919 r. Naczelnik Państwa Józef Piłsudski powołał Ignacego Paderewskiego na stanowisko prezesa Rady Ministrów i ministra spraw zagranicznych oraz delegata polskiego na konferencję pokojową w Paryżu. „Roman Dmowski był mózgiem polskiej delegacji, zarówno w kwestii wystąpień, jak i działań zakulisowych. Natomiast Ignacy Jan Paderewski jest symbolem łącznika. Jego sława i wynikający z niej autorytet daleko wykraczały poza kręgi gabinetowe. To był naprawdę gwiazdor pierwszego rzędu” – mówił historyk, prof. Michał Kopczyński w audycji „Popołudnie z Jedynką” PR I, 11 listopada 2013 r.

Dzięki osobistym wpływom Paderewski dotarł do prezydenta USA Thomasa Woodrowa Wilsona, przekonując go do wsparcia sprawy polskiej. W ogłoszonym 8 stycznia 1918 r. orędziu prezydenta USA do Kongresu znalazł się punkt dotyczący odbudowy niepodległej Polski. „Spotkanie prezydenta Wilsona i Romana Dmowskiego, oczywiście w towarzystwie Paderewskiego. Paderewski jest człowiekiem, który wprowadza Dmowskiego – znakomitego polityka, świetnie wykształconego, biegle władającego językami, analityka. Ale to osoba Paderewskiego otwierała wszystkie drzwi. Prezydent Wilson zanotował: »Zapytałem, w jakich granicach powinna się odrodzić Polska? Pokazali mi połowę świata«”.

Dwa filary

Pierwsze po odzyskaniu niepodległości wybory parlamentarne miały na celu powołanie jednoizbowego Sejmu Ustawodawczego. Do sejmu dostało się kilkanaście partii.

Maciej Rataj, późniejszy marszałek Sejmu i Wincenty Witos, późniejszy trzykrotny premier, reprezentowali w parlamencie Polskie Stronnictwo Ludowe, ale byli nietypowymi chłopami. Jeden był pedagogiem, przypominającym sztywnego angielskiego dżentelmena, drugi ciepłym i troskliwym miłośnikiem książek i nowoczesności.

W 1922 r., pochodzący z chłopskiej rodziny Rataj, został drugim obywatelem Rzeczypospolitej – wybrano go na marszałka Sejmu. Całe swoje życie poświęcił służbie Polsce. Rozwiązywał konflikty na linii: były Naczelnik Państwa a Sejm, a także potrafił dogadywać się z duchowieństwem.

Witos był bezsprzecznym włodarzem kolejnych parlamentów odrodzonej Polski w pierwszej połowie lat 20. XX wieku. Reprezentował najliczniejszą warstwę społeczną II RP. Kluczowa pozycja lidera ludowców spowodowała, że aż trzy razy zasiadał na fotelu premiera w Polsce międzywojennej.

„Bardzo szczęśliwie dla naszej historii się stało, że przy »wykluwaniu się« niepodległości w Polsce znalazł się Piłsudski, który zaczął organizować państwowość od środka, a na zewnątrz mieliśmy tandem Paderewski–Dmowski”.

Kalendarium

5 X 1916 r.

akt podpisany przez cesarza niemieckiego i austro-węgierskiego, zapowiadający utworzenie z ziem Królestwa Polskiego „państwa samodzielnego z dziedziczną monarchią i konstytucyjnym ustrojem”.