Czy wiesz, że... Znachor z... Mazowsza!

Ta historia wybitnego warszawskiego lekarza, który wskutek amnezji staje się wiejskim znachorem na Kresach, zyskała zarówno uznanie krytyków, jak i wielką popularność czytelników. Jednak nie wszyscy wiedzą, że jedną z inspiracji pisarza była historia, jaką poznał podczas wakacji na Mazowszu.

Mazowiecki pierwowzór

„Należący do państwa Eugenii z Dzierżykray-Morawskich, zwanej przez bliskich Niunią, i Stanisława Piwnickich dwór w Sikorzu nad Skrwą nieopodal Płocka gościł najwybitniejszych artystów pędzla i pióra”1. Latem 1937 r. zawitał tam Tadeusz Dołęga-Mostowicz, autor już wtedy szalenie popularny.

„Pewnego razu któraś z pań Piwnickich zabrała go na wycieczkę do oddalonej od Sikorza o jakieś dziesięć kilometrów wsi Radotki. Był tam malowniczo położony młyn wodny, do którego z całego powiatu zwożono zboże. Jednak przed młynem stała także kolejka niezaładowanych furmanek. A to dlatego, że jeden z jego pracowników, niejaki Różycki, z dziada pradziada zielarz i znachor, właśnie w tym młynie przyjmował pacjentów. Miał on opinię niezwykle skutecznego w leczeniu powszechnych na wsi chorób, a że za swoją pomoc i własnoręcznie sporządzane mieszanki ziół brał niewiele, okoliczni chłopi woleli leczyć się u niego niż u lekarzy z okolicznych miasteczek, żądających wysokich honorariów i zapisujących drogie medykamenty”.

Lepiej być znachorem niż medykiem

A jak mazowieckie Radotki stały się pierwowzorem książkowych Radoliszek? „Mostowiczowi już od jakiegoś czasu chodził po głowie pomysł napisania powieści o – po raz kolejny – znamiennej zmianie miejsc. Bohaterem miał być wykwalifikowany lekarz, który z jakiegoś powodu, może z biedy i niemożliwości utrzymania się z praktyki, może z powodu jakichś zawikłań z przeszłości, udaje wiejskiego znachora. Profesor Józef Rurawski podczas swoich kwerend odnalazł w czytywanym regularnie przez Mostowicza „ABC” sensacyjną notatkę z 1935 r. o lekarzu, doktorze Ferdynandzie Dolanim, absolwencie uczelni medycznej w Brukseli, który w małopolskiej wsi Borek został aresztowany za znachorstwo. »Władzom oświadczył Dolani, że wolał zataić przed ludźmi posiadanie dyplomu doktora medycyny, gdyż znachorom powodzi się w Polsce lepiej niż lekarzom, czego zresztą Dolani doświadczył w swej praktyce«”.

Na srebrnym ekranie

Wygląda na to, że każda epoka będzie miała swojego filmowego „Znachora”. Pierwsza ekranizacja trafiła do kin w roku wydania książki, co tylko dowodzi, jak ogromnym hitem wydawniczym była powieść Mostowicza. W roli tytułowej wystąpił Kazimierz Junosza-Stępowski, a w pozostałych m.in. Elżbieta Barszczewska i Witold Zacharewicz.

Po wojnie, z wiadomych względów, literatura dwudziestolecia nie figurowała w oficjalnych kanałach dystrybucji. Prawdziwy renesans popularności Tadeusza Dołęgi-Mostowicza nastąpił dopiero pod koniec okresu gierkowskiego, zwłaszcza po sprowadzeniu szczątków pisarza do Polski w 1978 r. W 1981 r. Jerzy Hoffman przeniósł książkę na ekran, a w roli znachora obsadził Jerzego Bińczyckiego, któremu partnerowali Anna Dymna i Tomasz Stockinger. Teraz czas na trzecią odsłonę ekranizacji. Czy również podbije nasze serca?

Powieść była absolutnym bestsellerem: najpierw drukowana w odcinkach w prasie, potem została wydana jako książka. Pierwszy nakład wyniósł 100 tys. egzemplarzy!