Kobiety na kartach historii

Jedna z pierwszych grup feministycznych – Entuzjastki – założona w 1830 r. przez Narcyzę Żmichowską, obok działalności publicystycznej, edukacyjnej i politycznej prowadziła działalność konspiracyjną. Należały do niej m.in. Maria Ksawera Bolewska, Bibianna Moraczewska, Eleonora Ziemięcka, Wanda Umińska oraz twórczyni Manifestu Powstania Styczniowego – Maria Ilnicka. Kluczem do wyzwolenia kobiet była edukacja i niezależność ekonomiczna. Entuzjastki swoje poglądy wyrażały na łamach pism opiniotwórczych: „Pierwiosnka”, „Pielgrzyma” i „Przeglądu Naukowego”, prowadziły również debaty publiczne.

Ciche bohaterki

W czasie powstania styczniowego kobiety pełniły funkcję wywiadowczyń, łączniczek, sanitariuszek, walczyły z bronią w ręku. Wiele Polek włączyło się w działalność konspiracyjną, organizowały zbiórki pieniędzy, odzieży, prowadziły szpitale powstańcze, objęły opieką powstańców i ich rodziny. Najbardziej znaną kobiecą organizacją tego okresu były Piątki, działające w ramach Komitetów Niewiast Polskich, mniej formalną grupę stanowiły Kumy. Istniały również mniejsze kobiece kółka pomocowe. Po upadku powstania polskie patriotki przywdziały żałobę narodową, wiele z nich podzieliło los mężczyzn skazanych na karę śmierci lub zsyłkę, inne przyjęły na siebie rolę „głowy rodziny”, często podejmując pracę zarobkową.

Pozytywizm w praktyce

Kwestia kobieca w drugiej połowie XIX wieku powiązana była z pracą organiczną i aspiracjami edukacyjnymi Polek. „Siłaczki” czyli Paulina Kuczalska-Reinschmit – założycielka postępowego pisma „Ster” – Organ Równouprawnienia Kobiet, Józefa Bojanowska, Faustyna Morzycka czy Rozalia z Morzyckich Brzezińska aktywnie działały na polu edukacji, zakładając organizacje, dzięki którym młode kobiety nie tylko zdobywały umiejętności zawodowe, lecz także zyskiwały umiejętność czytania, pisania i samodzielnego myślenia.

W 1882 r. powstaje Uniwersytet Latający w Warszawie – pierwsza tajna uczelnia dla kobiet w dawnym Królestwie Polskim, której organizatorką była Jadwiga Szczawińska-Dawidowa – działaczka społeczna i oświatowa, nauczycielka, publicystka, członkini Kobiecego Koła Oświaty Ludowej. Jedną z absolwentek uczelni była Jadwiga Dziubińska – autorka nowatorskich programów pedagogicznych i krzewicielka idei Uniwersytetów Ludowych.

Odwaga jest kobietą

Rok 1905 przyniósł Polakom w zaborze rosyjskim nadzieję na zmianę i obudził bunt przeciw caratowi. Działaczki Organizacji Bojowej PPS Wanda Krahelska, Zofia Owczarkówna i Albertyna Helbertówna przeprowadziły zamach na okrutnego i znienawidzonego generała-gubernatora Warszawy Gierogija Skałona. Zawiodły wadliwie przygotowane ładunki wybuchowe.

I wojna światowa po raz kolejny postawiła przed kobietami zadania walki i konspiracji. Żeńskie oddziały Związku Drużyn Strzeleckich powstawały od 1912 r., po wybuchu wojny zostały decyzją Piłsudskiego skierowane do służby pomocniczej: wywiadowczej, kurierskiej, kwatermistrzowskiej i sanitarnej. W ramach Polskiej Organizacji Wojskowej istniał Oddział Żeński. Skala zaangażowania i poświęcenia Polek stała się argumentem nie do pominięcia przy decyzji o zrównaniu praw obywatelskich kobiet i mężczyzn w niepodległej Polsce.

28 listopada 1918 r. Józef Piłsudski wydał dekret o ordynacji wyborczej stanowiący, że wyborcą Sejmu jest każdy obywatel „bez różnicy płci”, który ukończył 21 lat. Z okazji 105. rocznicy praw wyborczych kobiet w Polsce Muzeum  Niepodległości w Warszawie przygotowało wystawę oraz film dokumentalny pt. Entuzjastki, siłaczki, bojowniczki. Kobiety Mazowsza 1863‒1918.