W gorączce wypalenia

Czujesz zniechęcenie na myśl o pracy? Wyrywasz się ze snu przed budzikiem? A może cierpisz na dolegliwości żołądkowe? To mogą być objawy wypalenia zawodowego. Problem ten dotyka coraz więcej osób. I to niemal z każdej dziedziny. Niezależnie od tego, czy jesteś elektrykiem, handlowcem, krawcem, ochroniarzem, nauczycielem czy artystą z pasją. Nieważne, czy pracujesz w głuszy, hałasie, we własnej pracowni czy w hali. Nie ma znaczenia, czy działasz indywidualnie, w zespole, czy nim kierujesz. Wypalenie zawodowe może dotknąć każdego.

Tak się rodzi frustracja

– Gdy prasę drukowaną dopadł głęboki kryzys, wiążący się z gwałtownym spadkiem sprzedaży prasy papierowej, przeszedłem do informacyjnych portali internetowych – mówi pan Jacek z Mistowa, dziennikarz z wieloletnim doświadczeniem. – Na początku była to fajna praca, ale od paru lat w tych portalach pracuje się bardzo źle, co wynika przede wszystkim z coraz bardziej morderczej walki o ruch na stronie, o liczbę użytkowników, o „klikalność”. Pracując w takim uwarunkowaniu, nie da się być rzetelnym dziennikarzem – tłumaczy.

Pan Jacek nie mógł się także zgodzić na za szybkie tempo, manipulację, nieustanne stosowanie tzw. click-baitu, polegającego m.in. na tworzeniu bardzo chwytliwych tytułów, które są nieadekwatne do zawartości artykułu lub wręcz przekłamują rzeczywistość. Z czasem czuł się więc coraz bardziej sfrustrowany i wypruty. – Do tego dokładał się brak szacunku dla dziennikarzy ze strony szefostwa, wykorzystywanie tego, że rynek pracy dla dziennikarzy jest od dawna popsuty – dodaje.

To nie tylko nasz problem

W dzisiejszej szybko zmieniającej się, wymagającej i pospiesznej kulturze pracy (na rynku pracy wciąż zdecydowanie bardziej pracodawcy niż pracownika) wielu z nas doświadczyło i doświadcza uczucia wypalenia zawodowego. Dopada nas nadmierny stres i ulegamy presji czasu, co sprawia, że czujemy się przytłoczeni pracą, a także nieskuteczni i nieefektywni. A to może mieć wpływ na kreatywność, samopoczucie, ogólną satysfakcję – zarówno z życia, jak i z wykonywanego zawodu.

– Wypalenie zawodowe to wspólny, wieloaspektowy problem i pracownika, i pracodawcy – mówi wprost Anna Czarnomska-Rypińska, psycholog z Mazowieckiego Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy w Płocku (instytucja samorządu województwa). Dodaje, że dlatego nie ma jednej skutecznej recepty i prostych rad jak mu zapobiec. – Nie ma jednego obrazu tego zjawiska. Współczesne ujęcie wypalenia zawodowego definiuje je jako zaburzoną relację pomiędzy pracownikiem a środowiskiem zawodowym – zauważa ekspertka.

Rozpoznać, by nie przygasnąć

Zaczyna się niegroźnie: od poczucia zmęczenia, braku energii, gorszej koncentracji, popełniania drobnych błędów. Z czasem dochodzą poważniejsze przypadłości. – Utrzymujący się stan zmęczenia przez obciążenia zawodowe kumuluje w nas demotywację do działania czy ogólne rozdrażnienie. A to może prowadzić do dolegliwości zdrowotnych, np. problemów ze strony układu trawiennego czy ze snem, takich jak trudności z zasypianiem, przerwany sen, wcześniejsze wybudzanie, ale też nadmierna senność czy konsekwencje emocjonalne – wyjaśnia Anna Czarnomska-Rypińska. Wśród tych ostatnich ekspertka wymienia tendencję do przeżywania negatywnych emocji: zniechęcenia, smutku, złości. – Pojawiają się też zmiany w zachowaniu wobec innych, dystansowanie się zarówno od obowiązków i zadań, jak i innych osób – wylicza.

W ciągu trzech lat odsetek pracowników, którzy doświadczają objawów wypalenia zawodowego, wzrósł aż do 78%! Wypalenie zawodowe wśród pracujących Polaków zbadano w raporcie UCE RESEARCH i platformy ePsycholodzy.pl – „Polacy na granicy wypalenia zawodowego”. Dane z 2024 r. nie napawają optymizmem. Michała Pajdaka, jednego ze współautorów raportu, to nie dziwi. – Przyczyn należy szukać w kulturze stresu, ciągłych deadline’ach i nieustanej presji, by się wykazać – wskazuje ekspert.

W ocenie autorów raportu współczesny tryb życia, szczególnie w dobie pracy zdalnej sprawia, że granice między czasem prywatnym i zawodowym mocno się zacierają. A to również sprzyja znużeniu, zarówno w życiu, jak i w pracy.

Ważny jest balans

Psychologowie oraz specjaliści w zakresie zatrudnienia są zgodni: aby zachować otwartość umysłu, konieczny jest podział doby na czas pracy i czas wolny, pozbawiony elementów zawodowych. Fundamentem zdrowia i dobrego samopoczucia jest wypracowanie balansu między aktywnością zawodową i pozostałą.

– Zadbaj o regularny wypoczynek, urlop niech będzie systematyczny, przeznaczony na relaks. Wychodź z pracy po ośmiu godzinach, a nie kiedy w budynku jest już pusto. Rób przerwy w pracy na zjedzenie posiłku, ćwiczenia oddechu, zwyczajnie na popatrzenie w okno, wyjście na zewnątrz. Pamiętaj, że ważnym aspektem jest wychodzenie do ludzi, spotykanie się, rozmowa, wspólny śmiech. Rób proste rzeczy: pielęgnuj zainteresowania, aktywność fizyczną – radzi Anna Czarnomska-Rypińska.

Każdy może mieć inny sposób na polepszenie samopoczucia. Ale szerszy problem kultury i organizacji pracy w przypadku wypalenia zawodowego musi nakładać większą odpowiedzialność na instytucje, które je współtworzą. Żadna liczba kąpieli z olejkami eterycznymi, ćwiczeń czy spacerów nie naprawi toksycznego środowiska pracy ani nie zapewni szefowi umiejętności przywódczych skoncentrowanych na dialog i współpracę. – Jak sobie z tym radzić? Według Harvard Business Review, opanowanie objawów wypalenia zawodowego wymaga zmian na poziomie stanowiska pracy, zespołu i/ lub całej organizacji. Jednak zmiana powinna zacząć się w nas, w naszym nastawieniu do własnego zdrowia fizycznego i psychicznego – zauważa Natasza Żurowska, psycholog z Mazowieckiego Centrum Neuropsychiatrii sp. z o.o. (instytucja samorządu województwa).

Anna Czarnomska-Rypińska dodaje, że wypalenie zawodowe, choć nie jest jednostką chorobową, może mieć poważne konsekwencje zdrowotne. Jedną z najpoważniejszych jest depresja, która wymaga specjalistycznej pomocy lekarskiej.

Odnaleziony sens

Jak zatem można zaradzić wypaleniu zawodowemu? – Pamiętać należy, że z wypalenia można wyjść. Musi jednak zajść zmiana, aby nie powrócić do tych samych realiów. Czasem może być to zmiana trybu życia, czasem rozmowa z przełożonym o naszej roli, a może też być zmiana polegająca na odejściu z firmy – dodaje psycholog z Mazowieckiego Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy w Płocku.

Na taki ozdrowieńczy, acz kategoryczny ruch zdecydował się dziennikarz z Mistowa. – Szukałem innego zajęcia, ale wiedziałem, że nie mogą to być komercyjne media. Na szczęście inną kulturę i organizację pracy znalazłem w komunikacji społecznej w administracji publicznej – z satysfakcją podsumowuje nasz rozmówca. Doświadczenie pana Jacka wyraźnie pokazuje, że – choć rozwiązał swój problem – nie zlikwidował mankamentów instytucji, z którymi był zawodowo związany.

Odzyskać kontrolę

Z kompleksowego wsparcia, które pomaga w przezwyciężeniu wyczerpania związanego z wypaleniem, a także wspiera długofalowy rozwój zawodowy, możemy korzystać w Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Warszawie, które oferuje cykliczne, bezpłatne webinary i warsztaty. Dzięki nim jest szansa nie tylko na zdobywanie wiedzy, ale także rozwijanie umiejętności zawodowych, zarządzanie stresem, odzyskiwanie motywacji do pracy i poprawę samopoczucia. Oferta jest dla wszystkich dorosłych – zarówno bezrobotnych, jak i pracujących.

W rozpoznaniu sposobów, jak bronić się przed syndromem zawodowego wypalenia, ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki pracy w instytucjach pomocy społecznej, pomaga Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej (MCPS). – Cykliczne szkolenia z wypalenia zawodowego oraz inne nasze zajęcia organizujemy dla kadr pomocy społecznej. To grupa, która pracuje na relacjach z ludźmi, często stykając się z bardzo trudnymi tematami. Zakres tematyczny obejmuje z jednej strony np. kwestie organizacyjne, prawne z obszarów, w których najczęściej pracują te osoby; z drugiej – rozwoju osobistego, umiejętności radzenia sobie ze stresem czy z trudnym klien­tem – opowiada Elżbieta Bogucka-Lityńska, zastępca dyrektora ds. społecznych MCPS.

Praca zapewnia nam byt i rozwój. Z drugiej strony – niekorzystne warunki pracy, takie jak np. nadmierne obciążenie obowiązkami, mogą skutkować pogorszeniem naszego zdrowia.

Aby się nie wypalić, warto pamiętać o zdrowej dawce asertywności. Również o odpoczynku. Zbyt duża liczba zadań zlecanych nam przez przełożonych przyczynia się do wzrostu poziomu stresu związanego z pracą.

Jak to jest wypalić się w pracy? Czy możemy temu zapobiec? Czy muszę odejść z firmy, jeśli się wypalam? To tylko przykładowe pytania, które warto sobie postawić, podejmując ten gorący temat.

Wypalenia zawodowego nie należy się wstydzić i warto skorzystać z oferowanej profesjonalnej pomocy.

Najczęstsze objawy wypalenia zawodowego (%)*

• 43,4 długotrwałe oraz silne poczucie zmęczenia lub wyczerpania i braku energii  
• 25,2 brak satysfakcji z pracy i motywacji do działania
• 20,6 rozdrażnienie i niechęć do obowiązków zawodowych
• 20,1 zmniejszenie wydajności
• 19,5 objawy fizyczne (np. bóle głowy, kręgosłupa)

Nie lekceważ problemu 

Jeśli doświadczasz objawów wypalenia zawodowego, udaj się do lekarza pierwszego kontaktu, psychologa lub psychiatry.

Wypalenie a zwolnienie

Lekarz nie ma możliwości wystawienia zwolnienia z powodu wypalenia zawodowego. Może jednak je wystawić na podstawie objawów towarzyszących wypaleniu, takich jak: zaburzenia depresyjne, lękowe, psychosomatyczne (np. bóle głowy, problemy żołądkowe). W praktyce oznacza to, że medyk, najczęściej psychiatra, musi zdiagnozować konkretne objawy, aby wystawić L4.

Jak rozpoznać wypalenie zawodowe?

Symptomy wypalenia zawodowego to np. ciągłe zmęczenie, zaburzenia snu, wahania nastrojów.

Wypalenie może objawiać się także w formie niechęci wobec współpracowników, pozbawionej racjonalnych podstaw. Inny sygnał, który powinien naszaniepokoić, to zaniżone poczucie własnej wartości i wynikająca z niego utrata wiary w swoje
możliwości.

Profilaktyka w pracy

Na to wyzwanie stara się odpowiedzieć międzynarodowy zespół kompleksowo ujmujący tę tematykę w projekcie BURNOUT PREVENT, finansowanym w ramach Interreg Central Europe. Koncept realizowany jest od lipca 2024 r. do końca 2026 r., a za jego wdrożenie w obrębie naszego województwa odpowiada Agencja Rozwoju Mazowsza S.A. – Jego celem jest wyposażenie pracowników i pracodawców w praktyczne i proste narzędzia ułatwiające efektywne zarządzanie stresem w miejscu pracy. Plan zakłada nawiązanie współpracy z małymi i średnimi przedsiębiorstwami i wspólne testowanie rozwiązań służących lepszemu dostosowaniu panujących w nich warunków – mówi Małgorzata Domagała z Działu Polityki Miejskiej i Innowacyjności Agencji Rozwoju Mazowsza S.A.

Pracownicy i kierownicy firm wezmą udział w szkoleniach i warsztatach służących podnoszeniu świadomości i dostarczaniu praktycznej wiedzy na temat wczesnych sposobów wykrywania i przeciwdziałania negatywnym skutkom nadmiernego stresu w miejscu pracy. – Uczestnictwo będzie całkowicie bezpłatne, a możliwy zysk w postaci zwiększenia komfortu – bezcenny! – zapowiada.

Anna Brzezińska członkini zarządu województwa mazowieckiego (klub KO)

Zapewnienie pracownikom dostępu do różnorodnych, instytucjonalnych zasobów wsparcia jest kluczowe dla ich zdrowia. Korzyści z oferowania takiej pomocy są wielorakie: poprawa jakościżycia i pracy, zapobieganie eskalacji problemów. Szkolenia, spotkania otwarte na temat zdrowia psychicznego czy wsparcie specjalistycznych poradni – to tylko niektóre z zadań, na jakie można otrzymać dofinansowanie z programu samorządu województwa „Mazowsze dla Zdrowia Psychicznego”.