Torfowiska z bliska

Mokradła to obszary lądowe stale lub okresowo zalane wodą. Zaliczamy do nich bagna, torfowiska, moczary, jeziora, rzeki, tereny zalewowe. Stanowią 4% terenów lądowych na świecie i są w stanie zgromadzić podobną ilość wody co pozostałe gleby świata. O tym jak są ważne, nie tylko dla ekosystemu, świadczy fakt, że 2 lutego ustanowiony został Światowym Dniem Mokradeł.

To nie tak, jak myślimy

Czym jest torf? Pierwsze skojarzenie to ziemia pod uprawy do ogródka. Nic bardziej mylnego. Torf to w rzeczywistości skała osadowa, kopalina, pochodząca z niepełnego rozkładu szczątków roślinnych w warunkach dużej wilgotności. Powstaje przez odkładanie się nierozłożonych lub częściowo rozłożonych roślin typowych dla obszarów podmokłych. Oprócz tego, że torf jest magazynem wody, zawiera również bardzo dużą ilość związanego węgla.

Torf jest zasobem praktycznie nieodnawialnym, powstającym przez tysiące lat. W zależności od typu torfowiska warstwa torfu przyrasta rocznie od 0,4 mm (torfowiska niskie) do około 2 mm (torfowiska wysokie).

Jak mumie

Ze względu na warunki uniemożliwiające rozłożenie się materii organicznej, torfowiska mają zdolność konserwowania i mumifikacji. Znane są odkrycia dobrze zachowanych szczątków ludzkich. Przykładem może być odkryte w Danii w 1950 r. ciało mieszkańca Półwyspu Jutlandzkiego, pochodzące sprzed około 2300 lat!

Osuszanie torfowisk w wyniku melioracji bądź pozyskiwania torfu jest zjawiskiem nieodwracalnym. Raz wysuszonego torfu nie da się ponownie nawodnić. Wysuszony torf (mursz) jest łatwopalny, a pożary torfowisk są trudne do ugaszenia. Mogą trwać nawet kilka miesięcy.

Mazowieckie torfianki

Na Mazowszu jest kilka tego typu obszarów prawnie chronionych. Jednym z cenniejszych i największych torfowisk niskich jest Bagno Całowanie nieopodal Osiecka (objęte ochroną obszarową Natura 2000). Przez jego fragment wytyczona jest ścieżka dydaktyczna „13 błota stóp”.

Na Bagnie Całowanie prowadzony jest monitoring poziomu wody w pokładach torfu. Do pomiarów wykorzystuje się piezometry – studzienki w postaci zakopanych rurek o długości 2 i 4 metrów, a mierzenie poziomu wody odbywa się przy pomocy gwizdka hydrogeologicznego.

Bagna Celestynowskie to kolejny obszar stanowiący skupisko wydm i torfowisk. Został objęty w 2011 r. obszarową formą ochrony Natura 2000.

Na torfowiskach rosną takie rośliny jak m.in.: bagno zwyczajne, borówka bagienna, żurawina błotna, rosiczka okrągłolistna, wełnianka pochwowata, modrzewnica zwyczajna.

W okresie międzywojennym torf był wykorzystywany jako cenny opał. W tym czasie na obecnych terenach Mazowieckiego Parku Krajobrazowego (MPK) wydobyto wiele tego surowca, a w powstałych wyrobiskach utworzyły się liczne jeziora potorfowe. Jednym z nich jest jezioro „Torfy” – centrum rezerwatu „Na Torfach im. Janusza Kozłowskiego”, zlokalizowane na terenie gminy Karczew.

Inne rezerwaty leżące na terenie MPK, których zadaniem jest ochrona torfowisk, to: Pogorzelski Mszar, Żurawinowe Bagno, Szerokie Bagno, Bagno Bocianowskie, Czarci Dół. Ich łączna powierzchnia wynosi 192,11 ha.

Robert Belina zastępca dyrektora Mazowieckiego Zespołu Parków Krajobrazowych 

– Oprócz ochrony torfowisk i bagien bardzo ważna jest również ochrona terenów zalewowych i podmokłych. Ostatnie dwa suche lata sprawiły, że poziom wody na torfowiskach spadł drastycznie. Na Bagnie Całowanie różnica pomiędzy pomiarami w sierpniu 2020 r. a sierpniem 2024 r. ukazuje spadek o min. 50 cm. Susza dotyka także inne cenne przyrodniczo zbiorniki wodne. W ub.r. dzięki pomocy druhów z OSP Łukówiec, którzy dolewali wodę z wozów strażackich, uratowano przed całkowitym wyschnięciem Czarne Stawki, w których występuje chroniony gatunek ryby – strzebla błotna, ale także zaskrońce, bobry czy zimorodki.