Unikatowe znalezisko na Mazowszu

Stanowisko archeologiczne „Łysa Góra” w miejscowości Bagienice Wielkie, gm. Chorzele, powiat przasnyski jest położone na północnym skraju Mazowsza, na granicy krain geograficznych: Wzniesienia Mławskie oraz Równina Kurpiowska. Tam właśnie, zespół naukowców Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie we współpracy z Wydziałem Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego dokonał niezwykłego odkrycia.

Hełm z czasów Celtów

W trakcie badań pozyskano największą i najbardziej okazałą w tej części Europy kolekcję zabytków kultury lateńskiej, utożsamianej przez archeologów z Celtami. Absolutnym unikatem jest brązowy hełm wczesnolateński o stożkowatej kalocie zakończonej podwójnym guzkiem z IV–III w. p.n.e.

Jak ocenił dr Wojciech Borkowski, zastępca dyrektora Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, odkrycie hełmu „może być sensacją na skalę światową". – To pierwszy taki hełm znaleziony w Polsce, a także najstarszy hełm antyczny w naszym kraju. Na świecie jest ich może kilka – podkreślił ekspert. – Dotąd na terenie naszego kraju odkryto jedynie o wiele później datowany, bo na I w. p.n.e., hełm z Siemiechowa.

Lateńskie pochodzenie posiadają również żelazne narzędzia, takie jak siekiero-ciosła i półkoski oraz liczne ozdoby brązowe: naszyjniki, bransolety o karbowanych kabłąkach i miseczkowatych zakończeniach oraz zapinki typów Münsingen i Duchcov.

Badania na „Łysej Górze” dostarczyły także zabytków innej kultury. – Odkryliśmy formy charakterystyczne dla metalurgii kultury kurhanów zachodniobałtyjskich, m.in.: trzy ornamentowane wielozwojowe naramienniki brązowe, ornamentowany naszyjnik brązowy z podniesionymi zakończeniami, naszyjnik brązowy o pieczątkowatych zakończeniach, fragmenty naszyjników kołnierzowatych i pierścionki z płaskiej taśmy – podkreśla dr Bartłomiej Kaczyński współkierujący badaniami osady. – One również należą do rzadkich odkryć – dodaje.

Nieznany fragment bursztynowego szlaku?

Przeprowadzone badania zmieniają znane dotychczas wyobrażenie o funkcjonowaniu wczesnego etapu tzw. szlaku bursztynowego. Znaleziska ozdób ewidentnie związanych z kulturą lateńską, a także elementów uprzęży końskich, czy narzędzi żelaznych charakterystycznych dla metalurgii celtyckiej pozwalają na postawienie hipotezy o istnieniu w tym miejscu faktorii handlowej zajmującej się gromadzeniem i przesyłaniem na południe bursztynu. Co ważne – na przebadanym obszarze ujawniono ozdoby bursztynowe oraz bryłki jeszcze nieobrobionego bursztynu.

Taki rodzaj działalności osady potwierdzałby także jej obronny charakter – położona na wyniesionej na około 11 m wydmie, wśród rozległych bagien i rozlewisk rzeki Orzyc, posiadała wały, palisadę oraz fosę broniącą dostępu prawdopodobnie ze wszystkich stron.

Ścieżka edukacyjna i punkt widokowy w przygotowaniu

Naukowcy rozpoczęli badania, aby stworzyć ścieżkę dydaktyczną na „Łysej Górze”. Stanowisko to jest obiektem wpisanym do rejestru zabytków i jednym z najbardziej inspirujących naukowo stanowisk archeologicznych w tym rejonie. W związku z dużym zagrożeniem zniszczeniem substancji zabytkowej przez dzikie wybierzyska piasku oraz penetrację i dewastację obiektu przez tzw. poszukiwaczy zabytków, gmina Chorzele postanowiła zabezpieczyć obiekt oraz udostępnić go w kontrolowany sposób mieszkańcom i turystom. Po opracowaniu programu konserwatorskiego uwzględniającego budowę ścieżki edukacyjnej i punktu widokowego na dolinę Orzyca i zatwierdzeniu go przez Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków rozpoczęto współpracę z Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie.

Mnogość odkryć pokazuje, że prace wymagać będą jeszcze więcej uwagi niż założono na wstępie. Jeszcze w tym roku przewidziane są dodatkowe badania geofizyczne oraz prospekcje terenowe w dolinie rzeki Orzyc, które mają ujawnić całą sieć osadniczą, towarzyszącą zapewne osadzie centralnej.

Dotychczas znalezione zabytki znalazły się już pod opieką konserwatorów, a naukowcy przystąpili do opracowywania rezultatów badań. Stanowisko „Łysa Góra” wraz z przylegającym obszarem zostało objęte monitoringiem przez władze gminy Chorzele.