Zabytkowe Mazowsze

Dzień ustanowiony został w 1983 r., aby zwrócić uwagę na światowe dziedzictwo kulturowe i przypominać o konieczności ochrony tych wytworów człowieka, które okazały się wyjątkowe ważne dla kolejnych pokoleń.

Czym jest zabytek?

To – najkrócej rzecz ujmując – materialne świadectwo historii, które przekazuje wiedzę o czasach, w których powstał: o ówczesnej kulturze, osiągnięciach w sztuce, nauce, gospodarce. Może upamiętniać życie codzienne, ale też być dokumentem niecodziennych wydarzeń. Ważne jest jedno: w pewien sposób kształtuje naszą tożsamość i wrażliwość estetyczną, które mamy obowiązek przekazać przyszłym pokoleniom. Dlatego powinniśmy je chronić.

Pojęcie zabytku rozumiano różnie w zależności od czasów. Tuż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1920 r. Ministerstwo Sztuki i Kultury w publikacji „Opieka nad zabytkami i ich konserwacja” określiło, że „zabytki sztuki i kultury łączą przeszłość z przyszłością, świadczą o dziejach ludzkości, mówią nam o czynach przodków, o życiu ich, dążeniu i upodobaniach. (…) Zabytki są pełnym wartości mieniem całego narodu. Ani jedno pokolenie nie ma prawa uważać się za bezwzględnego ich właściciela. Jest tylko czasowym ich depozytariuszem”.

Obecną definicję zabytku określa ustawa z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Zgodnie z art. 3. pkt 1 i 2 „zabytek nieruchomy to nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości”, „będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową”.

Poznaj zabytki Mazowsza

Żeby coś chronić, trzeba to znać. Przy okazji dnia ochrony zabytków warto zatem zapytać, na ile znamy zabytki naszej „małej ojczyzny” – naszej najbliższej okolicy? Warto planując wakacje lub weekendowe wypady posłuchać hasła „odpocznij na Mazowszu” i skierować swoje kroki tam, gdzie jest najbliżej i często – najpiękniej?

Zachęcamy do skorzystania z przygotowanych w tym celu serwisów internetowych, gdzie przeczytamy m.in. o „filmowej gwieździe Mazowsza” czyli Twierdzy Modlin, Muzeum Wsi Radomskiej, turniejach rycerskich na zamku w Liwie, Płocku – książęcym mieście-bohaterze, mazowieckiej twierdzy w Ciechanowie, epickiej wsi w miasteczku Sierpc (Muzeum Wsi Mazowieckiej) czy zamku książąt mazowieckich w Czersku.

Polecamy serwis  „Moda na Mazowsze” oraz oficjalny portal Mazowieckiej Regionalnej Organizacji Turystycznej. Znajdziemy tu nie tylko wybór najciekawszych miejsc historycznych, ale również interaktywną wielowarstwową mapę atrakcji turystycznych, pozwalającą zaplanować trasę ułożoną w zależności od tego, co nas interesuje: fortyfikacje i pola bitew, świątynie, muzea, twierdze, zamki i pałace. Możemy wybrać atrakcje zgrupowane tematycznie, jak: szlak książąt mazowieckich, mazowiecki szlak literacki, szlak bitwy warszawskiej czy inne szlaki tematyczne, albo samemu zaplanować wycieczkę w zależności od tego, jaki charakter wypady planujemy: czy będzie to city break, spotkanie z wielką historią, rodzinna przygoda, czy też zabawa z historią.

A jeśli już jesteśmy przy mapach, to… piękną artystyczną mapę wybranych zabytków Mazowsza, przedstawiającą 47 zabytków z terenu województwa mazowieckiego można zobaczyć (i pobrać) ze strony Departamentu Cyfryzacji Geodezji i Kartografii Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w Warszawie.

Wsparcie samorządu Mazowsza

Wartość, jaką mają dla nas zabytki, trudno przeliczyć na pieniądze. Dlatego równie bezcenne jest wsparcie ich konserwacji, by przetrwały dla kolejnych pokoleń. Temu służy pomoc samorządu Mazowsza realizowana w ramach autorskich programów: działającego od lat „Mazowsze dla zabytków” oraz młodszego, rozpoczętego w ubiegłym roku „Mazowsze dla miejsc pamięci”. 

Na realizację programu „Mazowsze dla zabytków” w 2024 r. sejmik Mazowsza przeznaczył prawie 14 mln zł. W ramach programu można było ubiegać się o udzielenie dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, położonych na obszarze województwa mazowieckiego.

– Chcemy, aby mazowieckie zabytki zostały zachowane i służyły kolejnym pokoleniom. Nasze wsparcie kierujemy do właścicieli takich obiektów. Pomagamy m.in. samorządom, parafiom, fundacjom czy stowarzyszeniom. W ten sposób pokonujemy jedną z najtrudniejszych barier, czyli barierę finansową – mówi marszałek Adam Struzik.

Uchwałą nr 44/24 z  26 marca 2024 r. w ramach programu „Mazowsze dla zabytków” przyznano dotacje na prace konserwatorskie, restauratorskie oraz roboty budowlane 140 podmiotom w łącznej kwocie 13,8 mln zł. Pełną listę beneficjentów można znaleźć w opublikowanym załączniku do uchwały.

W ubiegłym roku ruszył nowy program wsparcia – „Mazowsze dla miejsc pamięci”, w ramach którego można pozyskać środki m.in. na rewitalizację, modernizację, konserwację, a także tworzenie nowych miejsc pamięci będących świadectwem wydarzeń o szczególnym znaczeniu dla kształtowania się tożsamości narodowej Polaków, takich jak: pomniki, kapliczki, krzyże przydrożne, nagrobki czy tablice upamiętniające wydarzenia lub postacie historyczne.

26 marca br. sejmik uchwałą nr 27/24 rozdysponował w ramach programu łącznie 2 mln zł. Na liście beneficjentów znalazło się w sumie 38 zdań: 31 w kategorii „prace restauratorskie, prace konserwatorskie, roboty budowlane” na łączną wartość 1,5 mln zł oraz 7 w kategorii „tworzenie nowych miejsc pamięci narodowej” na łączną wartość 500 tys. zł. Pełną listę beneficjentów można znaleźć w opublikowanym załączniku do uchwały.

Troska nagrodzona

Najlepszymi przykładami odrestaurowanych zabytków są te wyróżnione w organizowanym przez Samorząd Województwa Mazowieckiego konkursie „Renowacja Roku Zabytków Mazowsza”. Ma on na celu promocję zrównoważonej opieki nad zabytkami, dobrych praktyk konserwatorskich, renowacyjnych i adaptacyjnych wśród właścicieli zabytków nieruchomych znajdujących się na terenie województwa mazowieckiego.

Konkurs ruszył w 2021 r., a w ubiegłym roku rozstrzygnięto już III edycję. Galerię fotografii z nagrodzonych realizacji można zobaczyć na stronie z wynikami konkursu.

Jury zdecydowało o przyznaniu: I nagrody gminie Nadarzyn za przeprowadzenie prac konserwatorsko-renowacyjnych oficyny zachodniej w zespole pałacowo-parkowym w Młochowie; II nagrody gminie Stary Lubotyń za przeprowadzenie renowacji drewnianej kaplicy cmentarnej z II ćw. XIX w. w Starym Lubotyniu; III nagrody miastu Nowy Dwór Mazowiecki za przeprowadzenie renowacji klubu oficerskiego w Twierdzy Modlin.

Jury przyznało też wyróżnienia: Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu za prace renowacyjne zespołu budynków Muzeum Małego Miasta w Bieżuniu; miastu Marki za przeprowadzenie renowacji kamienicy przy alei Marszałka Józefa Piłsudskiego 82 w Markach; firmie Carolina Car Company za dokonanie modernizacji Uzdrowiska Abrama Gurewicza w Otwocku.

W tym roku po raz pierwszy konkurs został rozszerzony o nową kategorię, poświęconą obiektom figurującym w gminnych ewidencjach zabytków. I nagrodę otrzymało miasto Żyrardów za dokonanie remontu i renowacji kamienicy przy ulicy Fryderyka Chopina 17.

– Mazowsze ma wiele do zaoferowania również jeśli chodzi o architekturę. W każdej części naszego regionu znajdziemy prawdziwe zabytkowe perełki. A co ważne jest ich coraz więcej. Zawdzięczamy to właścicielom, którzy z ogromną troską dbają o ich stan, a często wręcz odbudowują czy odtwarzają całe obiekty. I właśnie ich chcemy nagrodzić w tym konkursie – mówi wicemarszałek Wiesław Raboszuk.