„Boże Narodzenie na Mazowszu”

Wraz z upływem czasu tradycje i obyczaje towarzyszące Świętom Bożego Narodzenia uległy przeobrażeniom, a niektóre z nich – całkowitemu zatraceniu. Dawniej powszechne było przekonanie, że zabiegi i czynności dokonywane w tym czasie mają szczególną moc sprawczą. Wierzono, że zapewnią dobrobyt i urodzaj w gospodarstwie oraz zdrowie domowników. Przykładano wielką uwagę do tego, by żadnego z rytuałów nie zaniedbać. Starano się, by wygląd izby mieszkalnej jak najwierniej przypominał stajenkę, w której narodził się Jezus. Wiele tradycji związanych było z przygotowywaniem potraw świątecznych. Zwyczaj nakazywał, by dania spożywane w Boże Narodzenie przyrządzone zostały z produktów pochodzących z pól, lasu, ogrodu i wody. Ich ilość musiała być nieparzysta, w przeciwieństwie do liczby osób, zasiadających do wigilijnej wieczerzy. To gwarantowało, że w kolejnym roku wszyscy spotkają się ponownie i nikogo nie zabraknie. Nogi ławy obwiązano łańcuchem, aby nie zabrakło chleba, a  pod nią umieszczono żelazo płużne, posiadające moc odpędzania kretów. Na wigilijnym stole pod białym obrusem umieszczano siano, aby upamiętnić przyjście na świat Jezusa w stajence betlejemskiej. Dość powszechnym zwyczajem było przygotowywanie powróseł ze słomy, które następnie zabierano na pasterkę, a po powrocie obwiązywano nimi drzewa, by obficie owocowały. To tylko niektóre z wielu zapomnianych już dziś tradycji bożonarodzeniowych. Takich magicznych zabiegów było niegdyś wiele. Dziś możemy jedynie przeczytać o nich na kartach książek lub ujrzeć je w muzealnych wnętrzach zwiedzając ekspozycję „Boże Narodzenie na Mazowszu”.  Wystawa jest wspomnieniem tej pięknej obyczajowości, a zarazem jednoznacznym obrazem różnic majątkowych i światopoglądowych, zachodzących wśród mieszkańców mazowieckiej wsi na przestrzeni ponad stu lat. A te były widoczne zarówno w sposobie przeżywania Świąt, wyposażeniu wnętrz mieszkalnych i dekoracjach, jak również asortymencie spożywanych w tym czasie potraw. W każdej z zagród zaprezentowano ekspozycję poświęconą odrębnemu zagadnieniu  – od Adwentu, przez czas przedświąteczny, Wigilię i Boże Narodzenie, po dni poprzedzające karnawał.

Zwiedzenie wszystkich daje pełen obraz bożonarodzeniowego świętowania mieszkańców wsi przełomu wieków. W ukrytych pod strzechą włościańskich izbach można zobaczyć między innymi darcie pierza – zajęcie charakterystyczne dla okresu Adwentu, przedświąteczne wykonywanie ozdób choinkowych oraz przygotowanie tradycyjnej wieczerzy wigilijnej z początku XX wieku. Nie zabraknie ekspozycji dotyczącej przygotowań do wyjścia na pasterkę – wykonywania pochodni i wspomnianych już słomianych powrozów, którymi gospodarze okręcali drzewa w sadzie. Pojawią się też wigilijne snopy wraz z wykonanymi ręcznie z opłatków ozdobami zwanymi światami, podwieszane u sufitu drzewka choinkowe oraz charakterystyczne dla Mazowsza grupy kolędnicze. Natomiast w eleganckich wnętrzach dworu zwiedzający ujrzą przygotowanie wigilijnych potraw oraz przepięknie ustrojoną choinkę, zajmującą centralne miejsce w wytwornym salonie.