Mazowsze ma 4 nowe miasta

Do grona miast dołączyły 4 kolejne miejscowości z Mazowsza: Bodzanów, Jadów, Jastrząb i Latowicz.

Bodzanów w powiecie płockim

Pierwsze zapisy o Bodzanowie pochodzą z XII w. Wieś nadano wtedy norbertankom płockim. W 1351 r. książę Bolesław III nadał osadzie prawa miejskie. Mieszkańcy utrzymywali się z handlu płodami rolnymi i sprzedaży bydła oraz koni (Bodzanów słynął z targów końskich).

W 1415 r. książę mazowiecki Janusz I ustanowił w Bodzanowie jarmark na Zielone Świątki. Jego następca Bolesław IV potwierdził w roku 1436 przywilej lokacyjny miasta. W 1570 r. Bodzanów liczył już 400 mieszkańców.

Znaczenie Bodzanowa osłabił potop szwedzki. Miasto wyludniło się tak, iż pod koniec XVIII w. mieszkało tu około 100 osób. Pod koniec XVIII w. w mieście zaczynają się osiedlać Żydzi. Synagogę wybudowano dopiero pod koniec XIX w. Poza tym w mieście działało kilka żydowskich domów modlitwy.

Prawa miejskie Bodzanów utracił w 1869 r. Około 1880 r. działały tu szkółka elementarna, dom zajezdny, stacja pocztowa, odbywało się 6 jarmarków rocznie. Od 1907 r. w Bodzanowie funkcjonuje straż ogniowa.

Podczas I wojny światowej wojska rosyjskie zmusiły Żydów do opuszczenia Bodzanowa. Po szybkim powrocie założyli Żydowski Komitet Pomocy, który zapewniał ubogim, a zwłaszcza dzieciom, darmowe, gorące posiłki.

II wojna światowa to kontynuacja niszczenia Bodzanowa i zagłady mieszkańców. Niemcy urządzili w kościele magazyn zbożowy, a księży wywieziono do niemieckiego obozu koncentracyjnego Soldau (KL) w Działdowie. Bodzanowscy Żydzi zostali straceni w obozie zagłady w Treblince, a tutejszą synagogę zniszczono. Niemcy utworzyli w mieście getto.

Po II wojnie światowej Bodzanów został siedzibą nowo utworzonej gminy. 1 stycznia 2023 r. miejscowość odzyskała prawa miejskie.

Jadów w powiecie wołomińskim

Początki Jadowa datuje się na przełom XIV/XV w. W 1473 r. za panowania księcia mazowieckiego Bolesława IV erygowano tu parafię. Nazwa miejscowości wiąże się z występowaniem w okolicznych lasach jadowitych węży i gadów. Początkowo nazywano ją „Jady”, potem przekształciła się w „Jadowo”. Ostatecznie utrwaliła się nazwa „Jadów”.

Dzięki położeniu na skrzyżowaniu szlaków handlowych w 1475 r. Jadów otrzymał przywilej targowy i prawo organizowania jarmarków.

Pomyślny rozwój osadnictwa zahamowały najazdy szwedzkie. W 1654 r., Jadów będący własnością królowej Marii Ludwiki, żony króla Jana Kazimierza, został oddany zakonowi sióstr wizytek z Warszawy.

Okres świetności Jadowa przypada na XIX w. Wtedy to został oddany w posiadanie rodzinie Zamoyskich. W 1823 r. na skutek starań hr. Stanisława Zamoyskiego Jadów otrzymał prawa miejskie. Stał się wtedy poważnym ośrodkiem gospodarczym skupiającym interesy mieszkańców okolicznych wsi. Cotygodniowe targi znacznie przyczyniły się do rozwoju handlu i rzemiosła.

Od 1830 r. do Jadowa zaczęli napływać Żydzi zwabieni możliwością prowadzenia handlu. Produkcja tkacka w Jadowie to głownie szaty liturgiczne ludności żydowskiej. Pod koniec I połowy XIX w. Żydzi stanowili ok. 43,0% ogółu mieszkańców miejscowości.

Rozwój miasteczka przerwało powstanie styczniowe. Wtedy to na mocy ukazu cara Aleksandra II z 1869 r. Jadów utracił prawa miejskie.

Większy rozwój miejscowości Jadów możemy odnotować pod koniec XIX w. Powstał wtedy nowy murowany kościół, a w okresie dwudziestolecia międzywojennego zbudowano wiele budynków zarówno użyteczności publicznej i mieszkalnych.

Dzisiejszy układ urbanistyczny Jadowa zachowuje historyczne rozplanowanie, tj. układ planu oraz historyczną zabudowę. Zachowały się staropolskie szlaki komunikacyjne z czasu przed lokacją miasta, jak i plac rynkowy oraz siatka ulic z czasów lokacji i okresu późniejszego. Najcenniejszym elementem układu urbanistycznego Jadowa jest plac targowy (Rynek).

Po reformie w 1975 r. m.in. likwidującej powiaty, gmina Jadów weszła do nowo utworzonego województwa siedleckiego. Po ostatniej reformie administracyjnej Jadów ostatecznie znajduje się w województwie mazowieckim, powiecie wołomińskim. Od 1 stycznia 2023 gmina miejsko-wiejska.

Jastrząb w powiecie szydłowieckim

Według miejscowej legendy nazwa miejscowości pochodzi od jastrzębia, który miał wybawić wójta wsi zaatakowanego przez zgraję myszy. Najwcześniejsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1422 r., kiedy to Wojciech Jastrzębiec, powołał wieś na prawie polskim. Druga hipoteza głosi, że nazwa miejscowości pochodzi właśnie od jego nazwiska.

Miejscowość znajdowała się w województwie sandomierskim, powiecie i kasztelanii radomskiej (do 1795). W 1427 r. Władysław II Jagiełło na prośbę biskupa krakowskiego nadał Jastrzębiowi prawa miejskie.

W 1434 r. kard. Zbigniew Oleśnicki erygował parafię. Miasto pełniło wtedy funkcje rolnicze, śladowo rzemieślnicze i handlowe – odbywały się tu jarmarki świętojańskie oraz w każdą środę targi.

Przywileje miejskie określiły osadę jako prywatne miasto duchowne (biskupstwa krakowskiego), co zostało potwierdzone w późniejszych latach przez królów: Zygmunta I Starego (1525), Zygmunta II Augusta (1548, 1549), Stefana Batorego (1578), Jana III Sobieskiego (1683). W 1792 r. Stanisław II August Poniatowski zniósł powinności służebne mieszczan jastrzębskich na rzecz biskupów krakowskich.

Reforma miejska z 1869 r. zdeklasowała Jastrząb do rangi wsi. Prawa miejskie Jastrząb odzyskał 1 stycznia 2023 r.

Latowicz w powiecie mińskim

Latowicz jest jedną z najstarszych osad w południowo-wschodniej części Mazowsza. Pierwsze wzmianki o Latowiczu pochodzą z XIII w. W okresie feudalizmu Latowicz był jednym z najważniejszych ośrodków miejskich tego regionu (ślady grodziska – Góra Królowej Bony). W 1420 roku Latowicz otrzymał prawa miejskie na prawie magdeburskim.

Od roku 1536 był w posiadaniu królowej Bony, która zbudowała tu nowy dwór o charakterze obronnym. Przyczyniło się to do wzrostu liczy mieszkańców, którzy chętnie osiedlali się bezpieczniejszym mieście obronnym.

Kolejną właścicielką miasta była Anna Jagiellonka, a od 1609 roku Konstancja, żona Zygmunta III. Największy rozkwit Latowicza przypada na XVI i pierwszą połowę XVII wieku. O rozwoju zadecydowało lokalizacja na krzyżujących się tu szlakach handlowych i tranzytowych, położenie geograficzne (między rzeką Świder a wielkim obfitującym w ryby stawem) oraz liczne przywileje królewskie.

Schyłek świetności Latowicza nastąpił wraz z nadejściem wojen szwedzkich, potem najazdami wojsk rosyjskich i kozackich. Wiek XVIII to czas podźwignięcia się Latowicza z wielkich zniszczeń.

W 1869 r. Latowicz utracił prawa miejskie, które ponownie odzyskał 1 stycznia 2023 r. Miasto zachowało do dziś ślady wielowiekowego rozwoju, co widoczne jest w rozplanowaniu ulic, śladach dawnego targowiska o wrzecionowatym kształcie. Z okresu lokacyjnego pochodzi ponadto czworoboczny rynek przylegający do głównego traktu.